زیرساخت‌ها موثر در الگوی استقرار جمعیت
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «موج‌رسا»؛ جمعیت یکی از مولفه‌های مهم و اصلی هر جامعه‌ای است، این مولفه‌های تاثیرگذار با توجه به وجود شرایط و عوامل متعددی از جمله وجود زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی تاثیر می‌پذیرند به این معنا که اگر در محیطی شرایط زندگی اعم از آب، راه، زمین و زیرساخت‌های نظیر شغل و درآمد، دانشگاه فراهم باشد افراد برای استقرار در آن رغبت بیش‌تری خواهند داشت در مقابل تمایل افراد به سکونت در مناطق کم‌برخوردار بسیار محدود بوده و حتی جمعیت تمایل فراوانی برای مهاجرت از این مناطق را خواهند داشت.
بیشتر بخوانید
استان زنجان به لحاظ توزیع زیرساخت‌ها متفاوت بوده از این‌رو استقرار جمعیت در تمامی نقاط آن به یک اندازه نیست.
راه چاره این است که حاکمیت در توزیع عادلانه زیرساخت‌ها وارد شود تا استقرار الگوی جمعیت به صورت متوازن انجام شود.
استقرار نامناسب جمعیت تحت تاثیر عوامل مختلف
یوسف بیانلو، کارشناس ارشد جمعیت‌شناسی در گفتگو با خبرنگار موج‌رسا گفت: توزیع جمعیت در یک شهر یا یک منطقه بر اساس بافت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اقتصادی و امکانات آن منطقه شکل می‌گیرد.
وی با بیان اینکه استقرار جمعیت به بافت فرهنگی و اجتماعی یک شهر و مناطق مختلف آن تاثیر می‌گذرد، افزود: وجود این امر در زاد و ولد و افزایش و کاهش جمعیت در یک منطقه نیز موثر است.
این جمعیت‌شناس عنوان کرد: در شهری مانند زنجان مناطق مختلفی وجود دارد که بر اساس بافت فرهنگی، اجتماعی و سایر موارد میزان جمعیت آن تغییر پیدا می‌کند.
وی با اشاره به اینکه مناطقی وجود دارد که به لحاظ امکانات مختلف فرهنگی اقتصادی رشد جمعیت در حد متوسط رو به پایین قرار دارند، عنوان کرد: در این مناطق نرخ رشد جمعیت و باروری بالا بوده و در مقابل مناطقی که سطح اقتصادی اجتماعی متوسط به بالا بوده میزان باروری و رشد جمعیت کم‌تر است.
بیانلو خاطرنشان کرد: با توجه به چنین شرایطی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که بافت فرهنگی و اجتماعی یک منطقه ترکیب شده است از ویژگی‌های افرادی که در آن منطقه زندگی می‌کنند و این امر تاثیر زیادی روی جمعیت دارد.
وی تاکید کرد: استقرار نامناسب جمعیت تحت تاثیر عوامل مختلف چون سواد، آگاهی ویژگی‌ها و توان اقتصادی اجتماعی و زیرساخت‌ها و غیره است.
نرخ رشد جمعیت کاهشی است
این جمعیت‌شناس با اشاره به اینکه چالش‌های اخیری که جامعه ایرانی با آن رو به رو بوده این است که نرخ رشد جمعیت به شدت کاهش پیدا کرده و جامعه ایران به سمت جمعیت سال‌خورده در حال حرکت است در چنین شرایطی زاد و ولد کاهش یافته، بیان کرد: در این حال جمعیت فعال در جامعه کاهش پیدا می‌کند.
وی با اشاره به اینکه جمعیت فعال به جمعیتی گفته می‌شود که در فاصله سنی ۱۵ تا ۶۵ سال قرار دارند، در مقابل افرادی که در محدود سنی زیر ۱۵ و بالای ۶۵ سال قرار دارند را جمعیت غیر فعال و یا سربار می‌گویند که صرفاً مصرف‌کننده بوده و بازده اقتصادی و تولیدی چندانی ندارد.
بیانلو ابراز کرد: زمانی که بخواهیم جمعیت موجود متناسب توزیع شود باید برنامه‌ریزی‌های در این زمینه انجام شود و افراد بر اساس برنامه و وجود زیرساخت‌ها مستقر شوند.
این جمعیت‌شناس مطرح کرد: اگر توزیع نامناسب استقرار جمعیت در یک منطقه وجود داشته باشد به دنبال آن عوامل اقتصادی، اشتغال و سایر زیرساخت‌ها تاثیرپذیر هستند.
وی با اشاره به اینکه مهاجرت و کاهش جمعیت در یک منطقه از نتایج استقرار نامناسب جمعیت در منطقه است، افزود: به تبع آن وجود زیرساخت‌ها و شرایط مناسب سبب افزایش و جذب جمعیت در مناطقی است که به این امکانات مجهز هستند.
بیانلو ابراز کرد: حاکمیت و دولت با اتخاذ تدابیری در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی، جاذبه‌های زندگی و تقویت زیرساخت‌ها می‌تواند به یک الگوی استقرار مناسب جمعیت دست پیدا کند.
توزیع نامناسب امکانات چالش مهم است
وی با تاکید بر اینکه در شرایط کنونی توزیع نامناسب و ناعادلانه امکانات زندگی در بخش‌های مختلف استان زنجان به چالش تبدیل می‌شود، بیان کرد: وجود این چالش، آسیب‌ها و عوارض منفی در پی دارد.
این جمعیت‌شناس ادامه داد: از جمله این تبعات می‌توان به مهاجرت جمعیت به‌ویژه جوانان و نوجوانان به شهرهای بزرگ‌تر در جستجوی کار و تحصیلات اشاره کرد.
وی بیان کرد: مهاجرت باعث می‌شود که شهرها و حتی روستاهای اطراف آن و بخش‌های کشاورزی که پایه‌های توسعه و رشد یک جامعه هستند تحت‌تاثیر قرار می‌گرفت و این بخش‌ها به مرور زمان ضعیف شده و حتی بعد از گذر زمان از بین برود.
بیانلو مطرح کرد: راهکار اصلی این است که دولت و حاکمیت با تصمیم‌گیری درست در این زمینه و توزیع متناسب امکانات فرصت‌های زندگی و شغلی مناسب در مناطق مختلف به استقرار مناسب جمعیت کمک کنند.
برای سنجش جمعیت شاخص‌های متعددی وجود دارد
یحیی حمدی، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه فرهنگیان در گفتگو با خبرنگار موج‌رسا گفت: برای سنجش جمعیت شاخص‌های متعددی بهره برده می‌شود که تراکم جمعیت از جمله آن‌ها است که رابطه وسعت منطقه و تعداد جمعیت را مشخص می‌کند، یعنی به ازای یک کیلومتر چه تعداد جمعیت در آن منطقه زندگی می‌کنند.
وی با بیان اینکه بر اساس اولین سرشماری که در ایران در سال ۱۳۳۵ برگزار شد در هر کیلومتر ۱۲ نفر زندگی می‌کردند، افزود: در سال ۱۳۹۵ این عدد به ۴۹ نفر رسیده است و این به معنای افزایش جمعیت است.
این جامعه‌شناس بیان کرد: مساحت استان زنجان ۲۲ هزار و ۱۶۴ کیلومتر است که جمعیت آن بر اساس آخرین سرشماری بیش از یک میلیون و ۹۷۴ هزار نفر بوده است.
وی با بیان اینکه در زنجان بر اساس این شاخص در هر کیلومتر ۷۱ نفر زندگی می‌کنند، عنوان کرد: یعنی تراکم جمعیت استان زنجان نسبت به میانگین کشوری مناسب بوده و حتی افزایش جمعیت را نیز شاهد بوده‌ایم.
حمدی تصریح کرد: اما موضوع مهم این است که در استان ما با دو مسئله در این زمینه مواجه هستیم، یکی اینکه این جمعیت به صورت متوازن تقسیم نشده است و جمعیت در مرکز استان بالا بوده و در سایر مناطق مانند ماهنشان، ایجرود و غیره تراکم جمعیت کم است و در مرکز استان هم جمعیت به صورت متوازن تقسیم نشده است.
وی با بیان اینکه در غرب زنجان تراکم جمعیت پایین بوده، یادآور شد: در مقابل آن در شرق تراکم جمعیت بالا است که این مسئله از عواملی مانند زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی و غیره در شرق زنجان تاثیر می‌پذیرد.
تناسب جمعیت نیازمند ایجاد زیرساخت‌ها
مدرس دانشگاه فرهنگیان خاطرنشان کرد: برای کنترل و تناسب جمعیت در زنجان باید امکانات و زیرساخت‌هایی برای غرب شهر زنجان در نظر گرفته شود که بر اساس وجود مزایا و امکانات افراد به استقرار و سکونت در این مناطق سوق داده شوند.
وی با اشاره به اینکه در شرایط کنونی جمعیت کشور مناسب است اما ساختار سنی جمعیت ما دچار مسئله شده است، افزود: به‌طور مثال در سال ۱۳۷۵ آمار جمعیت روستایی ۶۸.۶ و جمعیت شهری ۳۱.۴ درصد بوده یعنی جمعیت روستایی نسبت به جمعیت شهری زیاد بوده است.
حمدی ابراز کرد: در سال‌های اخیر جمعیت روستایی به شدت کاهش پیدا کرده است و در مقابل به همین میزان جمعیت شهری در حال افزایش است تا جایی که در سال ۱۳۹۵ بیش از ۷۴ درصد از جمعیت شهرنشین و بیش از ۲۵ درصد روستانشین بوده است و این نشان از افزایش تمایل به شهرنشینی در این سال‌ها است.
وی عنوان کرد: رشد سالانه جمعیت ما در استان ۶۹ صدم درصد بوده است که اگر به‌صورت کلی به این امر نگاه کنیم رشد جمعیتی ما در ایران تا سال ۱۳۷۵ به صورت ثابت مانده و از آن سال، رو به کاهش گذاشته است.
جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه در شرایط فعلی ساختار سنی جمعیت تغییر پیدا کرده است، افزود: به صورت کلی ما سه گروه عمده سنی داریم که گروه اول شامل صفر تا ۱۴ سال، گروه دوم شامل ۱۵ تا ۶۴ سال بوده و بالای ۶۵ سال نیز گروه سوم را تشکیل می‌دهند.
وی با تاکید بر اینکه گروه سنی صفر تا ۱۴ سال که کودکان را هم شامل می‌شود، یادآور شد: اگر نسبت این گروه بالای ۴۰ درصد کل جمعیت باشد نشان از جوانی جمعیت دارد و این امر بسیار مهم است.
حمدی ادامه داد: بر اساس سرشماری در سال ۳۵ انجام شده جمعیت این گروه بالای ۴۲ درصد بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۵ که به ۲۴ درصد رسیده است، پس در این زمینه با کاهش قابل ملاحظه‌ای مواجه هستیم.
وی با بیان اینکه گروه سنی فعال گروهی است که سن ۱۵ تا ۶۴ سال را شامل می‌شود، گفت: در ایران به همان میزان که از گروه سنی اول کاسته شده است به این جمعیت افزوده شده است.
این جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه فرهنگیان گفت: مشکلی که در این زمینه وجود دارد این است که ما در سال‌های آتی حجم زیادی از جمعیت و قشر فعال به گروه جمعیت سال‌خورده منتقل می‌شود و اگر این جمعیت بین ۱۴ تا ۲۰ درصد باشد نرمال است اما اگر بیش از این مقدار باشد جمعیت کشور رو به پیری خواهد گذاشت و به‌عنوان یک تهدید برای جامعه محسوب می‌شود.
حمدی افزود: در چنین شرایطی نرخ موالید و نیز مرگ و میر کاهش پیدا کرد و نتیجه آن افزایش جمعیت سالمند است که پیامدهای متعددی بر جامعه خواهد داشت مثلاً نیاز به خدمات پزشکی و پرستاری از سالمندان و موارد دیگر مثل افزایش هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی و تامین اجتماعی به شدت افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر جمعیت فعال به شدت کاهش پیدا خواهد کرد و ما با کمبود جمعیت در حوزه خدمات و تولید مواجه خواهیم شد که از هم‌اکنون باید برای آن فکر کرد.
استقرار جمعیت متاثر از عوامل متعدد
ایرج امینی، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان در گفتگو با خبرنگار موج‌رسا گفت: عوامل متعدد و مختلفی بر مسئله استقرار جمعیت تاثیر دارند به‌عنوان مثل مکانی مانند قلعه بهستان ماهنشان در گذشته به دلیل وجود شرایط مناسب از جمله وجود آب به سکونتگاه و محل تجمع جمعیت تبدیل شده بود.
وی با اشاره به اینکه در شرایط کنونی تهران نیز بر اساس وجود عوامل و شرایط خاصی به‌عنوان پایتخت نامیده شده و در مقابل تبریز به دلیل قرارگیری در مسیر جاده ابریشم محل استقرار جمعیت واقع شده است، افزود: شهرهایی که در اطراف این مناطق واقع شده‌اند به واسطه این نقاط توسعه پیدا می‌کنند.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان خاطرنشان کرد: اگر آمار جمعیت در یک منطقه افزایش داشته باشد مجموعه مشاغل و خدماتی در آن حومه ایجاد می‌کند.
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی نمی‌توان گفت که الگوی جمعیتی استان مناسب است یا نامناسب، ادامه داد: اگر در یک کشور توسعه متوازن وجود داشته باشد یعنی همه جای کشور متناسب با ظرفیت توسعه پیدا کند و الگوی استقرار جمعیت می‌تواند مناسب باشد.
امینی با بیان اینکه در گذشته در روستاها تولیداتی انجام می‌شد که افراد قصد داشتند مازاد تولید را مبادله کنند، تصریح کرد: این مبادله منجر به ایجاد نقاطی بود که افراد در آن مبادله می‌کردند و در نهایت منجر به ایجاد شهرها شد.
منشأ اصلی تجمع مردم شغل است
وی گفت: در شهر تولید بعضی از کالاها مقرون به صرفه است و مردم و گرد هم می‌آیند که آن کالا را تولید کنند از این‌رو به این تجمع در اصطلاح تجمع ناشی از صرفه‌جویی می‌گویند.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان با بیان اینکه بر استقرار جمعیت در روستاها عوامل مهم و متعددی تاثیر دارند، یادآور شد: در برخی از روستاهای جمعیت اندکی سکونت داشتند و با توجه به اینکه زیرساخت‌های خوبی ایجاد کردیم اما مهاجرت اتفاق افتاد.
وی تاکید کرد: می‌توان گفت منشا اصلی استقرار جمعیت در یک منطقه کار و درآمد است، اگر درآمد وجود داشته باشد علاوه بر پیشگیری از مهاجرت استقرار جمعیت نیز در این منطقه رخ می‌دهد.
امینی با اشاره به اینکه در برخی مناطق زیرساخت‌هایی نظیر زمین آب و غیره برای توسعه و استقرار جمعیت وجود ندارد، ابراز کرد: با توجه به اینکه جمعیت در برخی مناطق مانند ماهنشان کم‌تر است باید عواملی موثری برای استقرار جمعیت وجود داشته باشد.
انتهای خبر/